ترجمہ : ڈاکٹر سعدیہ کمال ، محمد نعیم خان، محمد طیب
تجارت لوکیں،کمپنیاں تے فرمز،ملکاں اتے قوماں وچال شنہیں اتے خدمات ویچنڑ یا تبادلے دے عمل کوں آکھدن۔ملکاں وچال ڈے گھن دے عمل سانگے ہک خاص طریقہ کار دی لوڑھ ہوندی اے۔ایں مقصد کیتے ڈو یا ڈو توں ودھ ملکاں وچال معاہدیاں دی لوڑھ پوندی اے اتے اے وی حکومتاں دی ذمہ واری ہوندی اے جو او تجارت اتے تجارتی رستیاں توں نہ صرف رکاوٹاں ہٹاوے جڈانجو تاجراں اتے سرمایہ کاراں دی سوکھ سانگے سہولت اتے اعتماد ڈیوے۔
او ملکاں وچال سانجھی تجارت ودھاونڑ نال ڈوہیں ملکاں اتے عوام دی حیاتی اچ خوشحالی آندی اے۔جڈانجو ملکاں وچال تجارت اچ سوکھ اتے سہولتاں دے نال نال وکھو وکھ مسئلیاں اتے اوکھ وی تھیندی اے جیندا جائزہ متعلقہ حکومتاں ویلھے نال گھندن اتے محفوظ ماحول،سرمایہ دا تحفظ تے ضمانت،راہداری دی سہولت،شئیاں دی آونج سانگے ٹرانسپورٹ،سرحداں،اتے ویزے دے جاری کرنڑ کوں سوکھا بنڑاونڑ سودھے کئی مختلف کم کریندن۔اجوکے دور اچ جیں ویلھے جگ ہک عالمگیر وستی اچ بدل گئے،فاصلے گھٹ گئن،اتے ویلھے دی رفتار وی تکھی تھی گئی اے ایجھے اچ سوچ تے فکر اتے تجارت دے طور طریقے وی بدل گئن،ٹیکنالوجی اچ جدت نال ڈینھ اچ تھیونڑ آلے کم ہنڑ گھنٹے اتے منٹ اچ تھیندے پئن،ٹیکنالوجی دی جدت اتے سہولتاں توں پہلے اتے ہنڑ وی انسانی جبلت دے تحت تاجر تے سرمایہ کار پرے دے ملکاں دے بجائے اپنڑے ہمسائے علاقیاں یا ملکاں نال تجارت کوں ترجیح ڈیندے پئن۔ہمسائے ملکاں نال تجارت دے کئی فیدے ہن جنہاں اچ امن بارے چنگائی،نیڑھے دے تعلقات،قومی دفاع اتے سلامتی دا تحفظ شامل اے۔پاکستان اتے افغانستان وی ہمسائے اتے برادر ملک ہن جیڑھے جو زبان،ثقافت دے نال نال سانجھے مذہبی اتے تاریخی رشتیاں اچ جڑیے ہوئن۔ڈوہیں ملکاں وچال محبت اتے بھائی چارے دے تعلقات ہن۔
جیں ویلھے 1979ءاچ روس افغانستان تے حملہ کیتا تاں بئے ملکاں دے مقابلے اچ افغان شہریاں وڈی تعداد اچ پاکستان آلے پاسے آئے جتھاں انہاں نہ صرف عزت نال حیاتی لنگھائی جڈانجو اج وی افغان مہاجرین دی ہک وڈی تعداد پاکستان اچ وڈے وڈے کاروباراتے تجارت کریندی پئی اے،اینویں ای عوام دے نال نال ڈوہیں ملکاں وچال تجارتی رستے ودھیئن۔ٹریڈڈولپمنٹ اتھارٹی آف پاکستان دے اعدادوشماردے مطابق پاکستان افغانستان سانگے ساریاں توں وڈا تجارتی سانجھے دار ملک اے جتھاں افغانستان اچ بنڑنڑ آلی شئیاں منگوائیاں ویندن جیندی مالیت کئی سو ملین ڈالر اے ،اینویں افغانستان پاکستان دی شئیاں سانگے چوتھی وڈی منڈی اے،سال2014ءتوں پہلے افغانستان سانگے پاکستان ساریاں توں وڈا برآمدی ملک ہئی جڈانجو بعد اچ پاکستان اے پوزیشن ایران جیہے بئے ملکاں گھدی اے۔افغانستان کوں پاکستان دی اہم برآمدات اچ کنڑک،سیمنٹ،کھنڈ اتے چاول شامل ہن،افغانستان کوں ودھ پاکستانی برآمدات پاروں وی اے جو ایں اچ شئیاں دی ترسیل اچ بئے ملکاں دے مقابلے اچ ویلھے اتے خرچیاں بارے بچت تھیندی اے، کیونجو ڈوہیں ملکاں دی سرحداں آپت اچ جڑیاں ہوئین جیندا فیدہ افغانستان دی حکومت اتے عوام کوں تھیندا پئے ۔بدقسمتی نال ڈوہیں ملکاں وچال تجارت دی راہ اچ کجھ مسئلے ہن جنہاں اچوں ساریاں توں وڈا مسئلہ غیر قانونی تجارت اے،پاکستان ایں غیر قانونی تجارت کوں مُکاونڑ سانگے کجھ ایجھے کم وی کیتن،ڈوہیں ملکاں وچال طورخم اتے چمن بارڈر سویاں راہداریاں وی ہن جتھاں قانونی طریقے نال تجارت تھیندی اے،پاکستان اتے افغانستان ڈوہیں آپت دی تجارت ودھاونڑ،تاجراں کوں سوکھ ڈیونڑ اتے بئے اہم مسئلیاں دے حل سانگے کئی اقدامات کیتن اتے ویلھے نال اوندا جائزہ وی گھندی رہندی اے۔ایں بارے ڈوہیں ملکاں دے تاجراں دا پاک افغان سانجھا ایوان صنعت تے تجارت وی بنڑایا گئے،پاکستان افغانستان نال تجارت کوں بہوں اہمیت ڈیندے اتے ایں بارے پاکستان کئی عملی کم وی کیتن،جیں دا اندازہ گزریل سال18ستمبر کوں وزیراعظم عمران خان ولوں طورخم بارڈر ٹرمینل کوں ہفتے دے ست ڈینھ چووی گھنٹے کھولنڑ دا حکم وی ڈتے۔سٹیٹ بینک آف پاکستان دی ہک رپورٹ موجب گزریل مالی سال دے پہلے 11مہینیاں اچ افغانستان کوں پاکستانی برآمدات اچ33.40فیصد گھٹکی ریکارڈ کیتی گئی اے۔ایں عرصے اچ افغانستان کوں پاکستانی برآمدات دا حجم 825.63 ملین ڈالررہیا جیڑھا جو مالی سال 2018-19ءدے ایں عرصے دے مقابلے اچ 33.40فیصد گھٹ اے،مالی سال 2018-19ءدے پہلے 11مہینے اچ افغانستان کوں پاکستان برآمدات دا حجم 1.101ارب ڈالر ریکارڈ کیتا گئیا ہئی ۔اعدادوشماردے مطابق ایں سال مئی اچ افغانستان کوں 17.01ملین ڈالر دی برآمدات کیتی گئی اے،گزریل سال مئی اچ افغانستان کوں پاکستانی برآمدات دا حجم 115.88 ملین ڈالرریکارڈکیتا گئیا ہئی ۔سٹیٹ بینک دی رپورٹ موجب افغانستان توں درآمدات اچ 36.79فیصد گھٹکی تھئی اے۔گزریل مالی سال دے پہلے 11مہینے اچ افغانستان توں درآمدات داحجم 119.32 ملین ڈالرریکارڈکیتا گئے ۔ مالی سال 2018-19ءدی ایں مدت اچ افغانستان توں 163.13ملین ڈالر دی درآمدات تھیئن ۔
ملکاں وچال تجارتی سرگرمیاں تے نظر رکھنڑ آلے بین الاقوامی ادارہ ٹریڈنگ اکنامکس ولوں جولائی 2020ءدی رپورٹ موجب سال 2019ءاچ افغانستان توں پاکستان کوں 579.53 ملین ڈالر دیاں درآمدات تھیاں جیں اچوں 175.25 ملین ڈالرمالیت دے پھل ومیوہ جات اتے155.14 ملین ڈالرمالیت دیاں سبزیاں شامل ہن۔اینویں گزریل سال افغانستان توں 91.14 ملین ڈالردی معدنیات تے تیل، 57.87 ملین ڈالرکاٹن اتے32.78 ملین ڈالرمالیت آئرن اتے سٹیل وی درآمد کیتا گیا ۔
افغانستان کیتے پاکستانی برآمدات دے مقابلے اچ پاکستان کیتے افغانستان دی درآمدات دا حجم گھٹ اے تاں جو مجموعی طورتے گزریل مالی سال اچ ڈوہیں ملکاں وچال سانجھی تجارت دا حجم گھٹ تھئے ۔ ڈوہیں ہمسائے ملکاں وچال تجارت کیوں گھٹ تھئی؟ ایندے کئی عوامل تھی سگدن ، ایں بارے جداں پاک افغان جائنٹ چیمبر آف کامرس تے سرحد چیمبر آف کامرس دے سابق صدر وفرنٹئیرکسٹم ایجنٹس ایسوسی ایشن دے موجودہ صدر ضیاءالحق سرحدی توں پچھیا تاں انہاں ڈسائے جو پاک افغان تجارت کوں ایں ویلھے مسئلیاں دا سامنڑاں اے تے سانجھی تجارت وی گھٹ تھئی اے ، انہاں آکھیے جو ہک ویلھے ڈوہیں ملکاں وچال سانجھی تجارت دا حجم 2.5 ارب ڈالر تئیں پج گیا ہئی جیں دے بعد اے گھٹ تھیندی گئی جیندی کئی وجوہات ہن ، موجودہ صورت حال دا جائزہ گھدا ونجے تاں جیویں کورونا وائرس دی عالمگیروباءساری دنیا دیاں معیشتاں کوں متاثر کیتے اتھاں ایندے توں پاکستان تے افغانستان دیاں معیشتاں وی متاثر تھئن ، انہاں آکھیے جو ڈوہیں ملکاں وچال سرحداں بند تھیونڑ پاروں کئی مسئلے وی آئن۔ کجھ عرصہ پہلے وی پاک افغان سرحد بند تھئی جیں دے بعد وزیراعظم عمران خان پاک افغان سرحدکوں 24 گھنٹے کھلے رکھنڑ دااعلان کیتا، ایں اعلان دے بعد ڈوہیں ملکاں وچال تجارت ودھ گئی تاں جو ایندے بعد کورونا وائرس دی وباءپاروں اے صورت حال خراب تھئی ۔ انہاں آکھیے جو پہلے ڈوہیں ملکاں وچال تجارت متعلق معاملات محکمہ کسٹمز، انتظامیہ اتے خیبرایجنسی اچ تعینات پولیٹکل ایجنٹ طے کریندے جڈاں سابق فاٹاکوں خیبرپختونخوا اچ ضم کرڈتا گیا تاں پولیٹکل ایجنٹ دا کردارمک گیا ، تھیونڑاں اے چاہیدا ہئی جو سارے انتظامات ڈپٹی کمشنر خیبردے ہتھ اچ تھیندے تاں جو ایندے بعد اتھاں ڈپٹی کمشنرتاں پر سارے اختیارات ڈی پی او سنبھال گھدے ۔کسٹمز دے علاوہ اتھاں دے سرحدی انتظام وانصرام اچ کئی بئے محکمے وی شامل ہن جیں پاروں تجارت متاثر تھئی اے ۔
انہاں آکھیے جو پاکستان اتے افغانستان وچال تجارت متعلق معاملات کوں کئی محکمیں دی بجائے ہک محکمے کوں ڈیکھنڑاں چاہیدے ۔ایندے نال نال رستے دیاں رکاوٹاں کوں ہٹاونڑ کیتے ڈوہیں ملکاں وچال تجارت اچ نہ صرف استحکام آسی بلکہ ایندے اچ ودھارا وی تھی سگدے انہاں حکومت توں ایں حوالے نال خصوصی توجہ ڈیونڑ دا مطالبہ کیتا تاں جو ڈوہیں ملکاں وچال تجارت کوں ودھایا ونج سگے جیں توں نہ صرف تجارتی سرگرمیاں ودھسن بلکہ ایندے نال عوام تے حکومتاں کیتے خوشیاں دی نوید وی آسی ۔
پاکستان اتے افغانستان دے عوام وچال تجارت اتے تجارتی رابطے نویں کائنی بلکہ اے صدیاں توں ٹردے آندن ،ڈوہیں ہمسائے ملکاں وچال تجارت بارے سرحد چیمبرآف کامرس دے سابق صدر حاجی محمدافضل آکھیے جو جڈاں وی امن وامان یا دہشت گردی پاروں چمن اتے طورخم سرحد بند تھی ویندی اے تاں افغانستان دے عوام کیتے خوراک سمیت کئی مسئلے ودھ ویندن ، ایں وجہ توں افغانستان ایران دی سرحد اتے بندرگاہواں دااستعمال ودھا ڈتے۔ انہاں آکھیے جوپاکستان اتے افغانستان وچال سانجھی تجارت دی جیڑھی صورت حال اے تاں یقینی طور تے ڈوہیں بھرا ملک ہن ، ڈوہیں ملکاں دے عوامی تے اقتصادی حالات وی ہکو سویں ہن ، ڈوہیں ملکاں دے صدیاں توں کاروباری رابطے جڑیے آندن ،ہک پاسے پاکستان کوں وسطی ایشیائی ریاستاں تئیں رسائی کیتے افغانستان دی ضرورت اے تاں ڈوجھے پاسوں افغانستان ڈے سمندر کائنی تاں ایندے توں ودھ پاکستان دی ضرورت اے ۔ انہاں آکھیے جو پاک افغان تجارت اچ جیڑھے مسئلیں اچ ہر ڈینھ سرحداں دی بندش توں وڈا مسئلہ اے ، محدودپیمانے تے ٹرکاں کوں برآمد دی اجازت وی ہک اہم مسئلہ اے ، اے او حالات ہن جو ڈوہیں ملکاں وچال تجارت اچ اوکھ تے رکاوٹاں آندیاں پئن ۔ انہاں آکھیے جو انہاں مسئلیں دا مستقل حل ضروری اے ، تاجراں کوں سوکھ ڈیونڑیں ہوسی ، چیکنگ دا نظام خودکاربنڑاونڑاں پوسی ،سکریننگ دے ذریعہ چیکنگ دانظام اتناشفاف بنڑاونڑاں ہوسی جو نہ صرف وڈی تعداد اچ درآمد وبرآمد تھیوے بلکہ ٹرانزٹ ٹریڈ سمیت بئے امور وی سوکھے بنڑائے ونج سگن ۔ایندے توں نہ صرف پاکستان اتے افغانستان دی اقتصادی حالت اچ بہتری آسی بلکہ ڈوہیں ملکاں دیاں حکومتاں وچال غلط فہمیاں وی مک ویسن ۔ انہاں آکھیے جو امن وامان دی صورت حال وی ایں صورت اچ بہتر تھی سگدی اے ۔جے سرحد دے ڈوہیں پاسے رہنڑ آلے لوک خوشحال ہوسن تے کاروبارذریعہ آمدنی دا حصول ہووے تاں لوک بیاں سرگرمیاں تے توجہ نی ڈیندے ۔اساکوں انہاں معاملات کوں ڈونگھی نظر نال ڈیکھنڑاں تے ایں بارے سوچنڑاں ہوسی ۔
پاکستان افغان حکومت دی خصوصی درخواست تے 15جولائی توں واہگہ بارڈر کراسنگ دے ذریعے
افغان برآمدات بحال کرنڑ دا فیصلہ کیتے۔ افغان ٹرانزٹ ٹریڈ اچ کووڈ 19توں متعلق سارے پروٹوکولز تے عمل درآمد کیتا ویسی، ترجمان دفتر خارجہ موجب پاکستان سارے بارڈر کراسنگ ٹرمینلز تے کووڈ 19توں پہلے دی سٹیٹس دے تحت افغان ٹرانزٹ اچ سہولت تے ٹرانزٹ ٹریڈ معاہدے دے تحت ڈو پاسے تجارت تے افغان ٹرانزٹ ٹریڈ بحال کرڈتی اے ۔دفتر خارجہ دی ترجمان آکھیا جو پاکستان افغانستان نال تجارت سودھے سارے شعبیاں اچ آپت دے ڈو پاسے دے تعلقات کوں ودھاونڑ سانگے اے پی ٹی ٹی اے دے تحت افغانستان دی ٹرانزٹ ٹریڈ دی سہولت ڈیونڑ سانگے پرعزم اے ۔سارے چیمبرز آف کامرس اینڈ انڈسٹری پاکستان دے ایں فیصلے دی تعریف کیتی اے ،سارک چیمبر دے صدر افتخار علی ملک ایں فیصلے تے تبصرہ کریندے ہوئیں آکھیا جو کورونا وائرس دی تباہ کن وباءاچ پاکستان دی حکومت دا اے فیصلہ بہوں چنگاں اے ۔جیں نال افغانستان دے نال ڈو پاسے تجارت ودھاونڑ اچ مدد ملسی۔ انہاں آکھیے جو پاکستان افغانستان نال ڈو پاسے تجارت بحال کریندے ہوئیں کووڈ 19توں پہلے دے حالات موجب سارے 18سرحدی پوائنٹس تے افغان ٹرانزٹ ٹریڈ دی موکل ڈے ڈتی اے۔
