اسلام آباد۔7اپریل (اے پی پی):سرائیکی بولی دا قومی ڈینہہ 6اپریل دے موقعے تے سرائیکی عوامی تریمت تحریک دی اگوانڑ ادی عابدہ بتول اے پی پی نال گالھ مہاڑ کریندے آکھے ۔سرائیکی ملتان ڈویژن، بہاول پور ڈویژن، ساہیوال ڈویژن، سرگودھا ڈویژن، دیرہ اسمعیل خان ڈویژن، اتے دیرہ غازی خان ڈویژن دے تل وسیب دی بولیءِ۔ پر ایں زبان دا ایہو جغرافیہ نہیں۔ ایں بولی کوں سندھ دریا دے منڈھ اتے وادئ سندھ دے سِرے دی بولی آکھیا گئے۔ وادئ سندھ دا منڈھ یا سِرا اجوکے صوبیاں دی جغرافیائی تقسیم نئیں بلکہ سندھ دا منڈھ یا سندھ دا سِرا مانسرور جھیل کنوں شروع تھیندے، جتھوں سندھ دریا نکل تے وھہہ جلدے۔ مانسرور جھیل اتے دنیا دے ترائے ساریاں کنوں وڈے پہاڑی سلسلیاں، قراقرم، ہندوکش تے ہمالیہ دے دامن وچ جیرھیاں جیرھیاں قدیم قوماں اتے انسانی نسلاں آباد ہن او سرائیکی الیندین۔ پاکستان دے اُبھے علاقیاں دی وڈیاں زباناں کوہستانی تے گوجری آپنی تہذیب اتے معاشرت نال سرائیکی بولیاں ہِن۔کوہستان، سوات، شانگلہ، بٹ گرام اتے بونیر وچ سرائیکی بولی کوں کوہستانی یا گوجری آکھیا ویندے۔ مالاکنڈ، صوابی، مردان، نوشہرہ، گدون امازئی ات پشاور دے دیہاتی علاقیاں وچ سرائیکی کوں خالصہ بولی دا ناں ڈتا ویندے۔
ادی عابدہ بتول دا بیا آکھنڑ ہا جو کوہاٹ، بنوں، کرک، لمے وزیرستان، ٹانک اتے دیرہ اسمعیل خان دی سرائیکی کوں دمانی یا دیروی دا ناں ڈتا ویندے۔ سرگودھا، جھنگ، خوشاب، فیصل آباد، ٹوبہ ٹیک سنگھ، میانوالی اتے نکھر وچ سرائیکی کوں جانگلی، لہندا، لہندی، جھنگوی، تھلوچڑاتے میانوالوی سڈیا ویندے۔ ملتان، لیہ، لودھراں، وہاڑی، ساہیوال، پاک پتن ، اوکاڑہ اتے مظفر گڑھ وچ سرائیکی کوں ملتانی آکھیا ویندا ہا اتے کتھاہیں کتھاہیں ہن وی لوک اینکوں پرانے ناں نال ملتانی سڈیندن، دیرہ غاریخان وچ سرائیکی کوں جٹکی، جٹاکی، جغدالی اتے جگدلی سڈیا ویندا ہا اتے ہن وی لوک سرائیکی دے انھاں پرانے نانواں کوں ورتیندن۔
سندھ دی داخلی جغرافیائی ونڈ ترائے نانواں نال تھیندیءِ۔ سرو، لاڑ، وچولو، سکھر، گھوٹکی، شکارپور، خیرپور، کشمورکندھکوٹ اتے جیکب آباد دے علاقے سِرو دے علاقے سڈیئے ویندن، لاڑکانہ، قمبرشہدادکوٹ، دادو دے علاقے کوں لاڑ آکھیا ویندے اتے نواب شاہ کنوں گھن تے حیدرآباد تائیں دے علاقے کوں وچولو یا وچولا آکھیا ویندے۔ پر سندھ دے ہر علاقے وچ سِرائیکی کوں سرائیکی دے ناں نالءِی سڈیا ویندے۔ سندھ دے ہر ضلعے وچ سرائیکی وچ شاعری کرن والے بہوں وڈے شاعر رہ گئن۔ اساں وچوں ڈھیر سارے لوک سائیں سچل سرمست دے ناں کنوں واقفءِن پر ڈھیر سارے لوکاں کوں اے سُدھ کائینھی جو 1756ء وچ (جنگ پلاسی کنوں ہک سال پہلے) پیدا تھیون والے حضرت پیرپگارا وی سرائیکی وچ شاعری کیتی ہئی۔
عشق پنل کوں آن دھوبی کہلوایا
سسی نوں روھیں دے وچ رلوایا
عشق نہ سندا ھے کہیں دی بات
کشش کرکے ڈوھاں دا قبرستاں بنایا وے۔ (تاریخ ادبیات پاکستان وہند، چودھویں جلد، علاقائی ادبیات پاکستان، جلد دوم، حصہ سرائیکی۔ مصنف : میر حسان الحیدری، صفحہ 297)
سندھ دے بنھاں سرائیکی شاعراں وچ صدیق فقیر تھے، یہ پیدا تاں کچھی بلوچستان وچ تھئن پر او اُتھوں لڈ تے تھرپارکر ونج آباد تھئن۔ او تھر دے ہک بئے شاعر روحل فقیر دے ہمعصر ہن۔ صدیق فقیر، روحل فقیر اتے پیر پگارا دا ہکو دور ہا۔ صدیق فقیر سچل سرمست کنوں ویہہ سال چھوٹے ہن۔ ہر شاعر نمونۂ کلام ڈیون دا ویلھا تے موقع کائینی۔ادی عابدہ بتول بیا آکھیا جوسندھ دے بنھاں سرائیکی شاعراں وچ صدیق فقیر تھے، یہ پیدا تاں کچھی بلوچستان وچ تھئن پر او اُتھوں لڈ تے تھرپارکر ونج آباد تھئن۔ او تھر دے ہک بئے شاعر حمل فقیر لغاری دے ہمعصر ہن۔ صدیق فقیر، حمل فقیر اتے پیر پگارا دا ہکو دور ہا۔ صدیق فقیر سچل سرمست کنوں ویہہ سال چھوٹے ہن۔ ہر شاعر نمونۂ کلام ڈیون دا ویلھا تے موقع کائینھی پر حمل دا ہک ڈوہڑہ پڑھ گھنو۔
سوسوصدقے ساہ کراں ہک دلبر دے دیدار اُتوں
کبکاں وی قربان، ڈھولنڑ دی ڈھلک ٹرن دی دھاراُتوں
قمری،کوئل صدقےسجن دی گویا خوش گفتاراُتوں
حمل اے سِر گھول گھمایا پیراں دے پیزاراُتوں
والیانِ خیرپوروچوں کئی حکمران اتے ولیعہد سرائیکی اتے سندھی دے قادرالکلام شاعر رہ گئن۔ میر سہراب خان بانی خیرپور میرس دا ولیعہد میررستم خان سرائیکی دا بہو چنگاں شاعر ہا۔ ول میر رستم دے ڈوہیں پتر میر محمد حسین خان حسن اتے میر علی اکبر خان سرائیکی تے سندھی وچ بہوں چنگی شاعر کیتی۔ خیرپور دا ہک بیاحکمران میر مراد خان مجروح وی سرائیکی تے سندھی وچ وڈی شاعری کریندا رہ گیا۔
سندھ دے سرائیکی شاعراں وچوں قادر بخش بیدل داذکر بہوں ضروریءِ۔ انہاں دا تعلق روہڑی کنوں ہا اتے انھاں کوں سرائیکی دا صاحبِ اسلوب شاعر سمجھیا ویندے۔ انہاں توں علاوہ روحل فقیر، خلیفہ نبی بخش ات بے ڈھیر سارے شاعریں سرائیکی وچ مستقل شاعری کیتیءِ۔
آؤ، ہن 6اپریل تے گالھ کروں، اے ڈینہہ ساڈے سانگے ایں گالھوں اہم ھے جو ایں خاص ڈینہہ کوں 1962ء وچ ہک اینجھا تاریخ ساز فیصلہ تھیا جیں سرائیکی زبان، خطے اتے خغرافیئے کوں قوماں وچ نمایاں تے نِشابر کیتا۔ علامہ میر حسان الحیدری ادب اتے صحافت دی سِک وچ بُھنگ کنوں اُباڑوو اتے اتھوں ملتان آگئے۔ ملتان وچ او مہینہ وار رسالےآستانۂ ذکریادے ایڈیٹر ہن۔ ایں رسالے وچ او سلسلۂ سہروردیہ دے بزرگاں حضرت بہاؤالدین زکریا ملتانی، حضرت صدرالدین عارف، حضرت شاہ رکن عالم، حضرت مخدوم جلال سُرخ بخاری، حضرت راجو قتال، حضرت مخدوم جہانیاں جہانگشت اتے حضرت خواجہ بندہ نواز گیسو دراز اتے بنھاں بزرگاں دے بارے تحقیقی مضمون لکھدے ہن۔ ھوں زمانے وچ او ملتان دی بولی ملتانی دی جاہ تے سرائیکی آکھن دا رواج شروع کیتا۔ او 1952ء اتے 1953ء وچ ملتانی، بہاولپوری اتے ریاستی دی جاہ تے سرائیکی دا ناں استعمال کرن دی اہر کیتی۔ 1957ء وچ انھاں ملتانی تے ریاستی دی جاہ سرائیکی لفظ باقاعدہ لکھن پڑھن وچ استعمال کرن شروع کیتا۔ ول 6 اپریل 1962ء کوں او تاریخی ڈینہہ آیا جڈاں سرائیکی مہاندریاں، ادیباں، سیاستداناں اتے مشائخ دا ہک اجلاس دیرہ اڈہ کیفے فردوس سَمرا پبلک ہائی سکول ملتان وچ تھیا۔
ایں اجلاس وچ مخدوم سجاد حسین قریشی، محمداکرم بوسن ایم این اے، ملک رحیم بخش سیال کبیروالا، ملک خدا بخش بُچہ، ملک رحیم بخش بُچہ، علامہ عبدالرشید نسیم طالوت،غلام قاسم خاکوانی، ڈاکٹر مہر عبدالحق اتے میر حسان الحیدری شریک تھئے۔ اجلاس وچ میر حسان الحیدری اے تجویز پیش کیتی جو اساں آپنی بولی دے علاقائی ناں ملتانی، بہاولپوری، ریاستی، دیروی، جھنگوی، جانگلی، جٹکی، جٹاکی، لہندااتے جدگالی چھوڑ تے ہکو ناں سرائیکی استعمال کرن شروع کروں۔ ایں گالھ تے میٹنگ وچ شریک سارے لوکاں اتفاق کیتا۔ میر حسان الحیدری آپنی تجویز ہک قرارداد دی شکل وچ کیتی ہئی جیکومنظور کر گھدا گیا۔ ایں موقع تے سرائیکی اکیڈمی دے ناں نال ہک ادراہ بناون دی تجویز وی حیدری صاحب پیش کیتی، اے تجویز وی من گھدی گئی۔ اکیڈمی دی صدارت سانگے علامہ طالوت دا ناں پیش تھیا پر انھاں معذرت کر گھدی تاں ول مہر عبدالحق دا ناں پیش تھیا اتے انھاں کوں اکیڈمی دا صدر بنا ڈتا گیااتے میر حسان الحیدری کوں اکیڈمی دا سیکریٹری چنیا گیا۔ ایں اجلاس دے تریجھے ڈینہہ مہر عبدالحق سرائیکی اکیڈمی دی صدارت کنوں استعفی ڈے ڈتا۔ انھاں دی جاہ تے مخدوم سجاد حسین قریشی سرائیکی اکیڈمی دے صدر بناڈتے گئے۔ اساں 6 اپریل کوں سرائیکی بولی دا قومی ڈینہہ ایں گالھوں اہدوں جو ایں ڈینہہ تے کروڑاں انساناں کوں سنجان ڈتی گئی۔اساں میر حسان الحیدری کوں ھیں گالھوں بابائے سرائیکی اہدوں جو انھاں ساڈی بزرگ نسل کوں ہک راہ ڈکھالی اتے اساں اوں راہ تے ٹر تے آپنڑاں پندھ اگونہاں کیتے سے۔ ہن سرائیکی ساری دنیا وچ ہک منی منائی قوم ءِ۔
